गौतमधर्मसूत्रे दायभागः – एका समीक्षा / A review of the Dayabhaga in the Gautama Dharma Sutra

Abstract

कल्पवेदांगान्तर्गते धर्मसूत्रसाहित्ये, स्मृतिसाहित्ये, पुराणसाहित्ये तथा महाभारतादि ग्रन्थेषु दायभागस्य विस्तृता आलोचना कृता अस्ति । धर्मसूत्रेषु वर्णितविषयेषु दायभागः महत्वपूर्णविषयः। आचार्यगौतमप्रणीतस्य गौतमधर्मसूत्रस्य तृतीयप्रश्नस्य दशमेऽध्याये प्राचीनभारतवर्षस्य दायविभागसम्बन्धिबहुविधं तथ्यमुपलभ्यते । दायभागपदेन पु‌‌त्राणां पितुः सम्पत्तौ भागः बुध्यते । पितरि मृते वा तिष्ठते वा पुत्रास्तदीयं रिक्थम् अर्थात् धनादिनं प्राप्नुवन्ति । गौतमधर्मसूत्रानुसारं सम्पत्तिविभाजनप्रक्रिया कीदृशी भवेत् तदेव आलोचितं भविष्यति पत्रेऽस्मिन् ।

Within the Kalpa Veda, the Dharma Sutra literature, the Smriti literature, the Purana literature and the Mahabharata have given extensive criticism of the Dayabhaga. Among the subjects described in the Dharma Sutras, the share of inheritance is an important subject. The tenth chapter of the third question of the Gautama Dharma Sutra, compiled by Ācārya Gautama, contains various facts regarding the division of dowries in ancient India. By the term inheritance share means the share of the sons in the father’s property. Whether the father dies or remains, the sons receive his riches, that is, wealth and other things. This paper will discuss what the process of division of property should be like according to the Gautama Dharma Sutra.